از افتخارات ما در ایران اسلامی میزبانی از تعدادی از پیامبران عظیم‌الشأن، امامزادگان واجب‌التعظیم، مشاهیر و علمای بزرگ جهان اسلام است. شخصیت‌هایی اثرگذار که مضجع شریف آنان در طول تاریخ همواره موجب تقویت هویت دینی و ملی و محلی برای کسب معنویت و آرامش بوده است. آن بزرگواران در دوران حضور خویش با منش و گفتارشان و در دوران پس از شهادت و یا رحلتشان، بقاع متبرکشان به عنوان پایگاه بسیار مهم معنوی و ارزشی، آثار و برکات معنوی فراوانی را برای مسلمانان به ارمغان آورده است و در راستای تبلیغ دین، ترویج مباحث قرآنی، معرفتی و اخلاقی منشأ خیر و برکات بودند.

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام محمد نوروزپور، مدیرکل بقاع متبرکه و اماکن مذهبی اوقاف و امور خیریه کشور در مورد جایگاه امامزادگان در فرهنگ زیارت و ترویج فرهنگ وقف و تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی و دینی کشور است.

زیارت، فرهنگ مشترک شیعه و اهل سنت

حجت‌الاسلام نوروزپور با اشاره به اهمیت زیارت می‌گوید: انبیا و اولیای الهی، بهترین الگوهایی هستند که انسان‌ها می‌توانند از ارتباط با آنان، در مسیر رشد و تکامل خود بهره ببرند. از این رو، قرآن کریم پیامبر اکرم(ص) را به عنوان الگو و اسوه به جامعه معرفی می‌کند و آن حضرت نه تنها در گفتار، بلکه در رفتار خود نیز به معرفی ارزش‌ها می‌پردازد. زیارت از موضوعات با ارزشی است که راه ارتباط با انسان‌های بزرگ را نشان می‌دهد و سبب شناخت بیشتر آنان و الگوبرداری از خصلت‌های ارزشمندشان می‌شود. به همین دلیل است زیارت در اسلام جایگاه خاص و والایی دارد و از صدر اسلام همواره به آن پرداخته ‌شده است. البته برخی به اشتباه باور دارند زیارت از دوران صفویه باب شده و برخی از دشمنان و وهابیت نیز اعتقاد دارند زیارت و فرهنگ آن در اسلام جایگاهی نداشته و زیارت اهل قبور شرک است که با بررسی روایات معتبر و آموزه‌های دینی درمی‌یابیم چنین بیانی اشتباه است.

ایشان با اشاره به سیره پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) توضیح می‌دهد: پیامبر(ص) مقید به زیارت بود و در اسناد تاریخی علمای شیعه و برادران اهل سنت به این موضوع بارها اشاره شده است. چهار فرقه اصلی اهل سنت نیز به این مسئله اعتقاد دارند و خود نیز مانند اهل تشیع اهل زیارت هستند، چرا که فرهنگ زیارت، برخلاف آنچه وهابی‌ها مطرح و به دروغ آن را از مختصات شیعه معرفی می‌کنند، مشترک میان شیعیان و اهل سنت است.

امامزادگان منشأ نور و ذخیره معنوی جامعه

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه بیان می‌کند: پیامبر(ص) به زیارت شهدای احد می‌رفت و مردم را به زیارت و سلام کردن بر آنان تشویق می‌کرد. در روایات فراوانی داریم رسول خدا(ص) در زمان حیاتش به زیارت قبر حمزه(ع) ‌ امر فرمود و خود آن حضرت به زیارت حمزه(ع) و شهدا می‌رفت و فاطمه(س) همواره پس از وفات پیامبر(ص) به جانب قبر حمزه می‌رفت و مسلمانان هم برای زیارت قبر حمزه نوبت به نوبت می‌آمدند. این امر نشان می‌دهد پیامبر(ص) مقید به زیارت شهدا و اهل قبور بود و این زیارت توسط خانم‌ها و آقایان انجام می‌شد. سایر ائمه(ع) نیز به زیارت مداومت داشته و زیارت قبور مطهر، سیره جاریه آنان بوده است. در روایات داریم آقا علی بن موسی‌الرضا(ع) در مسیری که به خراسان تشریف می‌آورد، به زیارت مزار ربیع بن خثیم، از طبقه نخست تابعان و از زُهاد ثمانیه زمان امیرالمؤمنین(ع) که شخصی عابد و زاهد بود، رفت.

حجت‌الاسلام نوروزپور تصریح می‌کند: در فرهنگ تشیع و تسنن، امامزادگان و حرم‌ها و بقاع مطهر آن‌ها در همه دنیا و در ایران اسلامی، منبع نور و ذخایر معنوی جامعه و محل آشنایی مردم با معارف قرآن و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هستند. اگر زندگی و شرح حال بسیاری از این بزرگواران را مطالعه کنید، شاهد هستید آنان مروجان و مبلغان شریعت دین بودند. به‌طور نمونه جناب علی بن باقر(ع) در مشهد اردهال کاشان سال‌ها به رتق و فتق امور مردم و تبلیغ شریعت و نماز جمعه و جماعت مشغول بود. ایشان فرزند بلافصل امام باقر(ع) و نایب ایشان و برادر بزرگوارشان امام صادق(ع) بود که در کتب فراوانی از کتب معتبر تاریخ شیعه نام ایشان آمده است و فقها و علمای بزرگی در شأن و منزلت ایشان بیانات و مکتوباتی دارند. این شخصیت ممتاز تاریخی، علمی و حدیثی به دعوت مردم به ایران و منطقه کاشان آمد. سایر امامزادگان نیز وضعیتی مشابه داشتند و در زمان حیات، مردم را با معارف دین و قرآن آشنا می‌کردند و پس از شهادت یا وفات، قبور مطهر آن‌ها منبع نور شده است.

بقاع متبرکه، قطب فرهنگی جامعه

مدیرکل بقاع متبرکه و اماکن مذهبی اوقاف و امور خیریه به اهمیت و جایگاه رفیع بقاع متبرکه اشاره کرده و می‌گوید: اهمیت و جایگاه بسیار رفیع و والای بقاع متبرکه و امامزادگان به عنوان سرمایه‌های مادی و معنوی و همچنین پراکندگی، تنوع و فراوانی این امامزاده‌ها به دلیل غنا و سابقه عظیم تمدنی جامعه سبب شد رهبر معظم انقلاب تبدیل امامزادگان و بقاع متبرکه به قطب فرهنگی را خواستار شوند و این مهم همیشه از دغدغه‌های معظم‌له باشد. به بیانی دیگر، همان کاری که خود این امامزادگان در زمان حیات انجام می‌دادند، حالا پس از گذشت قرن‌ها باید در جوار قبور مطهر آن‌ها انجام دهیم. این اتفاق در اعتاب بزرگ اسلامی افتاده است و حالا در آستان قدس حضرت رضا(ع)، حرم مطهر حضرت معصومه(س) و بقیه امامزادگان و اعتاب کشور، مردم علاوه بر زیارت با معارف قرآن کریم و اهل‌بیت(ع) آشنا شده و جلسات تفسیر قرآن کریم و وعظ و خطابه و آشنایی با فرهنگ و سیره اهل بیت عصمت و طهارت(ع) که در جوار بقاع متبرکه اتفاق می‌افتد، این اماکن را تبدیل به قطب فرهنگی و اجتماعی کرده است.

ایشان یادآور می‌شود: علاوه بر آن، از ظرفیت این بقاع برای ترویج فرهنگ وقف نیز استفاده می‌شود، چرا که اهل‌بیت(ع) خود از بزرگ‌ترین واقفان عالم اسلام بودند. البته وقف پیش از اسلام بوده و در تمام ادیان الهی به مسئله وقف اهمیت می‌دادند. در کشور ما نیز این‌گونه بوده است و از قبل اسلام، آتشکده‌های موقوفه‌ای داشته‌ایم که هنوز هم آثار آن وجود دارد. اما دین اسلام به این مسئله توجه ویژه‌ای کرد. پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) خود واقف بود و به محض اینکه وارد مدینه شد، مسجدی ساخته و وقف کرد یا هنوز هم آبار امام علی(ع) یا همان چاه‌هایی که ایشان حدود ۸ کیلومتری جنوب مدینه با دست مبارک خود کنده و به آب رسیده بودند و یا موقوفات بسیار از سایر ائمه(ع) وجود دارد.

حجت‌الاسلام نوروزپور خاطرنشان می‌کند: سیره اهل بیت(ع) این بود در کاهش آسیب‌های اجتماعی، رفع فقر، مشکلات خانواده‌ها، رفع فساد و... نقشی ایفا کنند. موقوفات و رسالت‌های پیامبر اسلام(ص) و انبیای الهی و ائمه(ع) نیز برای کاهش آسیب‌های اجتماعی بود. در همین راستا در جوار بقاع متبرکه و اعتاب مقدس کشور، کارگروه‌هایی برای ترویج و تبلیغ فرهنگ وقف حضور دارند. اتاق‌های مشاوره وقف در بقاع متبرکه نیازهای هر شهرستان و اماکن مذهبی را احصا کرده‌اند و به واقفان برای رفع نیازهای موجود در شهر و منطقه مشاوره می‌دهند.

در راستای رفع مشکلات به سمت و سوی وقف‌های مشارکتی رفته‌ایم و افرادی که دوست دارند وقف انجام دهند اما به تنهایی نمی‌توانند، با مشارکت هم‌صنفان و سایر افراد، این کار را انجام داده و واقف می‌شوند. اکنون درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های موقوفه بسیاری داریم که با وقف‌های مشارکتی در حال خدمت‌رسانی و گره‌گشایی از کار مردم است. براساس فرمایش پیامبر(ص) وقف صدقه جاریه‌ای است که سود آن پس از مرگ هم به حساب واقف منظور می‌شود. موقوفات بسیاری داریم که قرن‌ها قدمت دارند و با اینکه واقف و فرزندان او همه درگذشته‌اند اما هنوز به نیت آنان عمل شده و به‌طور مثال به نیت آنان برای روضه‌خوانی حضرت اباعبدالله(ع) هزینه می‌شود. بقاع متبرکه و اماکن مذهبی ظرفیت بسیار خوبی برای ترویج آموزه‌های دینی در جامعه دارند و برای تبدیل شدن آن‌ها به قطب فرهنگی و اجتماعی، باید سنت و سیره اهل‌بیت(ع) بیشتر از گذشته در آن‌ها اجرا و ترویج شود.